Trong hành trình tiến về phương Nam, cha ông ta ngày xưa không ngừng hát lên những khúc ca mở đất, tráng lệ, bi hùng và đôi khi cũng chan chứa tình yêu đối với thiên nhiên nơi vùng đất mới.
“Mắm trước, đước sau, tràm theo sát
Sau hàng dừa nước mái nhà ai”
Mái nhà tranh đã trở thành hình ảnh thân thuộc đối với mỗi người, nơi đó có những người thân thương cho ta cảm giác an toàn nhất về một tình yêu đằm thắm thủy chung. Nếu như cây đước, cây tràm góp phần tạo nên rường cột, phần sườn kiên cố cho một ngôi nhà thì cây dừa nước lại là một phần quan trọng tạo nên vẻ ngoài, sự bao bọc cho ngôi nhà có thể tránh được mưa dột và gió lùa. Thế nên, từ bao lâu nay, những rặng dừa nước luôn có sự gắn bó mật thiết với người dân Cà Mau như là một phần không thể thiếu trong cuộc sống thường nhật.
Nhớ những ngày còn thơ, mỗi lần nghe bà nội hú “Bây ơi! Về kiếm lá dừa làm bánh ăn nè!” là đám chị em tôi như đàn ong vỡ tổ, dẹp hết những trò chơi còn dang dỡ chạy nhanh về nhà nghe theo sự phân công của bà. Chế hai khéo tay nhất ở nhà lựa thóc trong nếp, thằng út lột chuối, chế ba vo đậu trắng, riêng tôi và anh bé vì biết bơi nên được phân công đi kiếm lá dừa về gói bánh. Lá dùng để gói bánh phải là lá dừa nước non, tụi tôi phải bơi xuồng, thăm dò địa hình để đảm bảo chắc chắn rằng không có sự trú ngụ của các loài ong, rắn, nhện độc,… Sau khi đã xác định an toàn, chúng tôi xoắn ống quần lội xuống mé kinh nơi những rặng dừa nước đang mọc. Chúng tôi chọn những múp non lá dừa đâm tủa, nhọn hoắt lên bầu trời và đốn chừng hơn mười cái về là có thể đủ gói bánh cho cả nhà cùng ăn. Lá dừa nước khi còn non không bung xòe ra mà các lá cuộn tròn quyện chặt thẳng đứng vào nhau, về nhà chúng tôi phải tách riêng ra từng lá lau sạch là có thể đem đi gói bánh. Trong lúc tìm lá dừa nước, chúng tôi không quên liếc những quầy dừa nước đang căn tròn, bóng loáng, hình dáng như một bông hoa cẩm tú cầu, nếu thấy quầy nào vừa ăn là hạ ngay đem về mấy chị em cùng nhau lót dạ trước khi được ăn bánh. Mỗi cái bánh sau khi được vớt ra có vị béo ngậy của dừa, độ dẻo ngọt của nếp chuối và mùi thơm tươi mới của lá dừa nước đã đem đến cho chúng tôi những dư vị không thể nào quên được.
Như đã nói ở trên, dừa nước có công dụng rất lớn trong việc cất nhà! Mỗi khi muốn cất nhà mới hoặc mở rộng nhà là những tàu dừa nước được đốn hạ, sau đó được chẻ đôi và đem phơi cho héo mềm khắp mặt sân, mỗi lúc như vậy chúng tôi như có thêm một sân chơi mới mẻ, mát lạnh từ những sóng lá dừa nước xếp trình tự như một chiếc chiếu dừa nước khổng lồ để chúng tôi ngồi lên trên chơi “mần tiệm”, nằm ngắm trời xanh mây trắng. Bên cạnh những tàu lá nguyên vẹn được chẻ đôi dùng để lợp lên nốc nhà, dừng vách, làm mái hiên, người ta còn nghĩ đến chuyện chầm lá để có thể sử dụng cho nhiều mục đích tiện lợi khác nhau; những bập dừa nước còn được dùng chẻ ra để làm lạt buộc nhà, bó lúa rất bền và chắc; Lá dừa nước non thì kết hoa, trang trí cổng cưới dưới bàn tay khéo léo của các thanh niên trai tráng mỗi khi trong xóm có ai đó dựng vợ gả chồng.
Ngoài những công dụng tiện ích như trên, người ta còn khám phá ra thân cây dừa nước còn có tác dụng tuyệt vời như thanh nhiệt, lợi tiểu, mát huyết, tiêu sưng, tiêu độc. Tùy vào từng loại bệnh mà người ta dùng cây dừa nước kết hợp với một số thảo dược khác nhau như râu bắp, mã đề hoặc dùng để đắp ngoài vết thương bị sưng lở hay rắn rết và côn trùng cắn.
Ngày nay, cho dù đi bất cứ nơi đâu trên địa bàn sông nước của Cà Mau có những rặng dừa nước đu đưa trong gió đều làm cho tôi nhớ về những khoảng ký ức tuổi thơ êm đềm ngày ấy. Tình yêu, sự gắn bó với thiên nhiên, đất nước và con người nơi vùng đất mình sinh ra và lớn lên đã làm cho chúng tôi trưởng thành và tự tin hơn để vượt qua những thách thức và khó khăn trong cuộc sống.
Dương Kim Chuyển
