Tôi lớn lên ở cái xứ sở con nước mặn cứ luân phiên nhau chảy tràn vào đồng ruộng. Cứ mỗi bận mưa về là đất như được hồi sinh, thân lúa được có thêm nguồn nước ngọt tưới mát cho cả cánh đồng. Đồng ruộng nơi đây khác hẳn với các nơi khác. Cũng vì vậy mà ở đây xuất hiện một loài cây phổ biến. Đó là cây năn, một cây thân mềm xuất hiện nhiều vào mùa mưa.
Cây năn chen vào đời sống của người dân nơi đây từ đời nào cũng không ai rõ chỉ biết rằng nó đã đem lại những buổi ăn khoái khẩu cho người trong vùng.
Năn là một loại cây thân mềm, hay nói đúng hơn nó là một loại cỏ, trông hình dáng như một cái ống hút tròn trịa. Thân năn cao chừng nửa thước, có những cây lên đến gần một thước. Ngọn năn có màu xanh đậm như bao loại cây khác nhưng ở phần gốc lại có màu nâu vàng đỏ đỏ pha lẫn đất đen do nằm sâu nửa thân vào trong nước ruộng. Năn phát triển rất nhanh, chừng hai tuần là cả một cánh đồng lúa trống chỉ mọc toàn là năn. Không biết tự bao giờ, dân quê tôi biết chế biến những bữa ăn ngon từ cây năn?
Chế biến được món ăn ngon từ cây năn phải trải qua nhiều giai đoạn. Đầu tiên là ra ruộng lựa những cây năn to mập nhất nhổ. Nhổ xong thì đem về lặt. Lặt năn phải kiên nhẫn, dùng sống lá dừa đã vuốt nhọn như cây tăm, rạch một đường dài trên thân năn sau đó lấy phần ruột trắng muốt, ngon lành bên trong vỏ. Cọng năn đã được lột sạch bỏ ra rổ. Mâm cơm dọn ra, mùi cá kho bốc lên nghi ngút, gắp một cọng năn chấm vào ngon ơi là ngon!
Đó là nói về năn tươi để ăn sống. Còn món năn nấu chính thì có các món như sau: làm nhân bánh xèo thay cho giá, hẹ; năn xào với thị bò; năn xào tép; năn nhúng lẩu, năn nấu dừa; năn nấu canh thịt bầm hay canh cá lóc,… Mùi vị thơm thơm của cây năn tạo ra mùi nước canh hoặc mùi nước sốt thơm nồng quyện với vị ngọt của thịt cá, chỉ ăn một lần rồi nhớ mãi.
Từ một loại cây tưởng chừng như hoang dại và vô tác dụng người dân quê tôi đã tận dụng và làm thành những món ăn đạm bạc, dân dã. Chính những món ăn như vậy đã nuôi sống tôi, cho tôi biết được thế nào là vốn quý của thiên nhiên xung quanh mình, mới thắm thía nỗi nhọc nhằn của người nông dân. Bên cạnh việc ruộng vườn, những con người tay lấm chân bùn luôn biết chắt chiu từng cọng rau, con cá để đổi lấy món tiền nho nhỏ lo toan cho cuộc mưu sinh.
Ngày nay, hoạt động du lịch ở Cà Mau phát triển mạnh mẽ, những món ăn ngon đặc trưng của địa phương cũng theo đó mà phổ biến rộng rãi. Cây năn theo chân người nông dân ra đến chợ rồi vào các nhà hàng trở thành những món ngon không thể thiếu trong thực đơn mỗi ngày, nhưng do đặc trưng cọng năn mềm, dễ gãy, khó bảo quản và vận chuyển đi xa, nên vị trí của cây năn vẫn còn là một món ăn ngon ở địa phương chưa có dịp phổ biến đi xa đến các tỉnh thành và khu vực khác.
Đã bao năm rời xa quê, hiếm lắm tôi mới có dịp về. Tôi đã bao lần thèm được ăn những buổi canh năn, những con cá rô đồng kho tộ và tự hào về miền quê phèn chua nước mặn của mình. Nơi ấy luôn có những con người chân chất, một đời chịu thương chịu khó.
Dương Kim Chuyển iPEC
